مرجع تصویب : هیات عمومی دیوان عدالت اداری سه شنبه 27 خرداد 1404

شماره ویژه نامه : 2001      سال هشتاد و یك شماره 23365

رأی شماره 78437 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع: دستورالعمل شماره 5309/00/418832 مورخ 1400/9/3 بنیاد شهید انقلاب اسلامی كه با مقید كردن حكم قانونی ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب سال 1391به خواهر و برادر ابوینی و ابی شهید، خواهر و برادر امی شهید را از شمول امتیازات قانونی حذف كرده است، از تاریخ تصویب ابطال شد

شماره0104973                                                                         1404/1/26

بسمه تعالی

مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران

یک نسخه از رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با شماره دادنامه 140431390000078437 مورخ 1404/1/19 با موضوع: «دستورالعمل شماره 5309/00/418832 مورخ 1400/9/3 بنیاد شهید انقلاب اسلامی که با مقید کردن حکم قانونی ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب سال 1391 به خواهر و برادر ابوینی و ابی شهید، خواهر و برادر امی شهید را از شمول امتیازات قانونی حذف کرده است، از تاریخ تصویب ابطال شد» جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال می گردد.

مدیركل هیأت عمومی و هیأت های تخصصی دیوان عدالت اداری ـ یداله اسمعیلی فرد

تاریخ دادنامه: 1404/1/19      شماره دادنامه:  140431390000078437

شماره پرونده: 0104973

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای رضا زمانی

طرف شکایت: بنیاد شهید و امور ایثارگران

موضوع شکایت و خواسته: ابطال دستورالعمل شماره 5309/00/418832 مورخ 1400/9/3 مدیرکل پذیرش و امور اداری ایثارگران بنیاد شهید و امور ایثارگران

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال دستورالعمل شماره 5309/00/418832 مورخ 1400/9/3 مدیرکل پذیرش و امور اداری ایثارگران بنیاد شهید امور ایثارگران را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

"به استحضار می رساند بنیاد شهید انقلاب اسلامی برخلاف نص صریح قانون و برخلاف شرع مقدس اسلام و نظر فقها و با نگاه نژادی با صدور دستورالعمل هایی از گذشته تا به حال از ارائه خدمات به برادران و خواهران شهید با «مادر مشترك و پدر جدا» را ممنوع نموده است و اخیراً نیز از پذیرش و ثبت در سیستم وابستگان شهید (سجایا) خودداری می نماید. این موضوع در ماضی نیز با صدور دستورالعمل های مشابهی همچون دستورالعمل شماره 5301/3/849 مورخ 1385/8/11 سابقه داشته كه باعث تضییع حقوق برادران و خواهران «امی» شهدا شده است.

 بنابر قوانین چهارم، پنجم و ششم توسعه و مجموعه قوانین جامع خدمات رسانی به خانواده شهدا و ایثارگران در تعریف برادر و خواهر شهید قانونگذار، تفكیكی بین برادر و خواهر شهدا ازحیث «ابی» و «امی» یا «ابوینی» قائل نشده و صرفاً با عبارت «برادر و خواهر شهید» مشخص و تعیین شده است، مع الوصف در قانون مدنی هم در طبقه بندی موروث، ارث برای برادر و خواهران «امی» مطابق شرع و مستفاد از مواد 918، 921 و 922 قانون مدنی اختصاص داده شده است كه مصداق نسَبیت برادر و خواهر «امی» است. لذا از آنجایی كه بنیاد شهید در دستورالعمل موصوف، پس از متاركه والدین و ازدواج مجدد آنها صرفاً فرزندان حاصل از ازدواج مجدد پدری را به رسمیت شناخته است و به عنوان برادر و خواهر شهید تلقی می نماید كه چنین تفكیك نسَبی، فاقد وجاهت قانونی و شرعی و مغایر با موازین اسلامی است. لذا با عنایت به مشروح توضیحات صدرالذكر تقاضای ابطال دستورالعمل موصوف مورد استدعاست."

در پی اخطار رفع نقصی که از طرف دفتر هیأت عمومی دیوان عدالت اداری برای شاکی ارسال شده بود، وی به موجب لایحه ای فاقد شماره و تاریخ به طور خلاصه توضیح داده است که:

"اولاً بنا به نظر فقها، با استناد به آیه 23 سوره شریفه نساء از قرآن کریم، هفت دسته از زنان بر هفت دسته از مردان، به واسطه نسَب، محرمند که ازجمله آن محرمیت برادر و خواهر تبیین گردیده است.

 در جلد دوم تحریرالوسیله امام خمینی (ره) و در صفحه 281 الی 283 آن در خصوص محرمیت برادر و خواهر عیناً این گونه آماده است «و خواهر؛ چه از پدر باشد یا از مادر و یا از هر دو  و دختر برادر؛ چه برادر از پدر باشد یا از مادر و یا از هر دو؛ و او هر زنی است که با   ولادت به برادرش ـ بدون واسطه یا با واسطه ولو زیاد باشند ـ انتساب پیدا کند چه انتساب   با او به وسیله پدرها باشد یا به وسیله مادرها یا مختلف.پس بر مرد، دخترِ برادرش و دخترِ   پسر او و دخترِ پسرِ پسرِ او و دخترِ دخترِ او و دخترِ دخترِ دخترِ او و دخترِ پسرِ دخترِ او و به   همین منوال، حرام است و......»

لذا به اتکاء شرع و نظر فقها اساساً تفاوتی بین خواهر و برادر از حیث «ابی» و«امی» و «ابوینی» از باب حرمت نسَبی وجود ندارد.

ثانیاً از باب ارث و نسبَیت؛ بخشی از آیات ارث (به ویژه در سوره نساء) قوانین مهم ارث در اسلام را بیان کرده است و جزئیات بیشتر آن در روایات فقهی آمده است. بر این مبنا وارثان نسَبی به سه طبقه اصلی تقسیم شده اند که در این بین برادر و خواهران مطابق شرع در طبقه دوم ارث قرار داشته که با وجود رابطه نسَبی برادری و خواهری و عدم اختلاف از حیث «ابی» و «امی» و «ابوینی» از باب حرمت به شرح اخیرالبیان برای تعیین ارث نیز با حدوث شرایط مانند سایر دسته های نسَبی در حالات مختلف، ارث برای برادران و خواهران «امی» و«ابی» و «ابوینی» از نظر فقهی در نظرگرفته شده است که با مراجعه به جداول طبقه بندی ارث قابل ملاحظه است.

با وجود تشریحات صدرالذکر تصمیم بنیاد شهید انقلاب اسلامی در صدور بخشنامه و حذف برادران و خواهران «امی» از نسَبیت با شهید و عدم ارائه خدمات به آنها برخلاف بیّن شرع و تضییع حقوق شرعی آنها علاوه بر حقوق قانونی محسوب می گردد. لازم به ذکر است درحال حاضر خدمات ارائه شده به برادران و خواهران شهدا پیش بینی شده در قانون خدمات جامع ایثارگران و سایر قوانین موضوعه (به استثناء خواهر و برادران معلول جسمی و حرکت یا تحت تکفل شهید) ناظر بر ارائه معرفی نامه جهت استفاده از برخی اولویت ها اداری و استخدامی یا معافیت از دوره خدمت وظیفه یا شرکت در آزمون های استخدامی است و جنبه مادی در بر ندارد."

متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

"دستورالعمل شماره 5309/00/418832 مورخ 1400/9/3

مدیران کل استان ها

با سلام و احترام

با توجه به مکاتبات متعدد کارشناسان محترم استان ها در خصوص نحوه ثبت اطلاعات خواهران و برادران ناتنی شهدا در سامانه سجایا به پیوست نامه شماره 540/00/418009 مورخ 1400/9/3 معاون محترم حقوقی و امور مجلس و با متن ذیل جهت استحضار و اقدام لازم تقدیم می گردد:

«مراد مقنن از برادر و خواهر شهید در قوانین و مقرات مرتبط با خواهران و برادران شهید ناظر بر رابطه نسَبی از پدر می باشد و ناظر بر برادر و خواهر تنی و بدون هر نوع پیشوند و پسوندی است. و بر این قاعده، خدمات و تسهیلات مقرر برای ایشان نیز در بنیاد (سیستم سجایا) بر مبنای نسبت پدر انجام می گردد. و امکان ثبت و شناسایی با نسبت مادری امکان پذیر نمی باشد.ـ مدیرکل پذیرش و امور اداری ایثارگران بنیاد شهید و امور ایثارگران"

در پاسخ به شکایت مذکور، بنیاد شهید و امور ایثارگران به موجب لوایح شماره 5407/01/211002 مورخ 1401/5/1 و 2959881 مورخ 1403/8/1 که ثبت دفتر اندیکاتور هیأت عمومی دیوان عدالت اداری شده است توضیحاتی داده که خلاصه آنها به قرار زیر است:

" 1ـ جامعه هدف خانواده های شاهد این نهاد بر اساس بند (ب) ماده (4) قانون اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران (مصوب 1387/1/18) صرفاً پدر، مادر، همسر و فرزند شهید بوده و سایر وابستگان شهداء (علی الخصوص خواهر و برادر امی یا ابی شهید) از شمول این قانون خارج می باشند.

2ـ بر اساس تمامی قوانین و مقررات عام و خاص، پرداخت حقوق و مزایا و ارائه خدمات و ...به افراد تحت پوشش از طریق بنیاد از باب كفالت و تحت تكفل بودن اشخاص می باشد.بنابراین چنانچه افراد متقاضی شرایط لازم و قانونی را دارا بوده (تحت تكفل ایثارگر باشند) استحقاق دریافت خدمات مقرر قانونی را دارا بوده و در غیر این صورت مستحق دریافت این خدمات نمی باشند و این موضوع نه تنها تفسیر قانون نبوده بلكه بیان صریح نظر قانونگذار می باشد. بنابراین بنیاد هیچ گونه تكلیفی در برابر افراد غیر تحت تكفل ایثارگران حتی برادران و خواهران ابوینی و به طریق اولی تكلیفی در مقابل برادر و خواهر امی ندارد.

3ـ مطابق با نصوص قوانین و مقررات موضوعه كشوری علی الخصوص مواد (1158) الی (1167) قانون مدنی (مصوب1307) در باب نسَب اعلام می دارد كه نسَب افراد وابسته به پدر خود بوده و همچنان كه برادر و خواهر امی جزء ورثه شوهر مادر خود (ناپدری) نبوده و از وی ارث نمی برد. بنابراین از سایر مزایا نیز محروم می باشد.

4ـ بر مبنای قوانین، اصول و قواعد حقوق و همچنین شرع انور در هر موردی كه شارع و قانونگذار لفظ برادر و خواهر را به كار برده به عنوان یك اصل منظور برادر و خواهر ابوینی بوده مگر در موارد استثناء كه خود مقنن باید دایره استثنائات را مشخص نماید.

5 ـ حتی در قوانین توسعه از جمله در جزء (3)، (4) و (5) بند (ب) ماده (88) قانون برنامه ششم توسعه كشور نیز زمانی كه سخن از ارائه خدمات به خواهر و برادر شهید آورده است اولاً) منصرف از خواهر یا برادر امی و ابی بوده و اختصاص به خواهر و برادر ابوینی ایثارگر دارد و ثانیاً) جهت ارائه خدمات به افراد مذكور همان گونه كه در بندهای پیشین آورده شده شرط «كفالت» مقرر گردیده است.

النهایه و نظر به موارد پیش گفته و اعلام این كه هیچ گونه تقصیر و خروج از قوانین و آیین نامه های مصوب بالادستی و دولتی از ناحیه بنیاد شهید و امور ایثارگران محقق نگردیده است لذا رد شكایت شاكی به طرفیت این نهاد منوط به نظرات و اوامر عالی جنابان می باشد."

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1404/1/19 با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

با عنایت به این که اساساً قوانین مربوط به شهدا و ایثارگران با هدف قدرشناسی و پاسداشت مقام این عزیزان و تلاش ها و جانفشانی های آنها در راه استقرار و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع از کیان نظام جمهوری اسلامی ایران و استقلال و تمامیت ارضی کشور تصویب شده و با انگیزه حمایت از خانواده آنان و اشخاصی که به نحو مستقیم از فقدان و یا آسیب های جسمی، ذهنی و روحی این اشخاص متألم و متأثر شده اند، حمایت هایی را برای این افراد و خانواده آنها در نظر گرفته است و از سوی دیگر احکام این قوانین دارای اطلاق بوده و در نتیجه تفاوتی میان رابطه نسَبی و خویشاوندی ابوینی با ابی و امی (فرزند، برادر، خواهر و...) در جریان اعمال این قوانین وجود ندارد و از جمله این احکام قانونی می توان به ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب سال 1391 استناد کرد که براساس آن کلیه دستگاه های موضوع ماده 2 این قانون مکلف شده اند تا حداقل بیست و پنج درصد از نیازهای استخدامی و تأمین نیروهای مورد نیاز خود را که وفق ضوابط و مجوزهای مربوط و جایگزینی نیروهای خروجی خود اخذ می نمایند به خانواده های شاهد، جانبازان و آزادگان، همسر و فرزندان شهدا و جانبازان بیست و پنج درصد و بالاتر، فرزندان و همسران آزادگان یک سال و بالای یک سال اسارت، اسرا و خواهر و برادر شاهد اختصاص دهند و قانونگذار در این حکم، تمایزی میان خواهر و برادر ابوینی، ابی و امی قائل نشده است، در نتیجه دستورالعمل شماره 5309/00/418832 مورخ 1400/9/3 بنیاد شهید انقلاب اسلامی که با مقید کردن حکم قانونی مذکور به خواهر و برادر ابوینی و ابی شهید، خواهر و برادر امی شهید را از شمول امتیازات قانونی حذف کرده است، با اطلاق ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب سال 1391 مغایرت دارد و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می شود.این رأی براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 1402/2/10) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ احمدرضا عابدی